Kijk jij wel eens naar de wolken? Liggend in het gras op een lome vakantiedag, door het raam van jouw kantoor voor de afleiding, of als de lucht betrekt precies wanneer jij op je fiets stapt? En wie geniet er niet er extra van een zonsondergang wanneer er een rode gloed over de horizon uitstrekt, opgesierd met een paar witte ‘wolkenstrepen’! Maar wist je ook dat bij deze rode schemerstralen de zon allang onder de horizon is verdwenen? De blauwe lucht is weg gefilterd en de rode gloed blijft over. Gek eigenlijk…
De wolken: ze maken het leven op aarde een stuk interessanter. Maar dat is niet het enige dat de lucht voor ons doet. Want hoe fijn is het om na een hele dag binnen te hebben gezeten even de frisse lucht in te gaan?
Achter de noodzaak van een simpele ademhaling en de vertrouwde wolkenlucht schuilt het verhaal van ‘aerosolen’. Deze miniscule stofdeeltjes zweven rond in onze lucht en zijn essentieel voor het ontstaan van wolken. De hoeveelheid én soort aerosolen zijn bepalend voor de kwaliteit van ons leven. Heb je het warm, koud of benauwd? Het zijn de aerosolen die het ‘m doen.
Klein, kleiner, kleinst
Naast een natuurlijke oorsprong – zoals zoutkristallen uit de oceaan, woestijnzand of kleine deeltjes die vrijkomen bij een vulkaanuitbarsting of bosbrand – kunnen aerosolen ook ontstaan door menselijke activiteiten. Bijvoorbeeld bij fossiele verbranding in voertuigen en industrie of door landbouw en veeteelt. Met name die laatste soort hebben een negatieve invloed op de luchtkwaliteit en daarmee onze volksgezondheid. Want de meeste door mens gemaakte aerosolen zijn zó klein, zogeheten ultrafijnstof, dat ze diep kunnen doordringen in ons lichaam. Dit kan leiden tot verschillende gezondheidsproblemen zoals longklachten, kanker en hart- en vaatziekten en concentratieproblemen. Het Europees Milieu Agentschap stelt vast dat er in 2019 in alleen al Europa 307000 mensen vroegtijdig zijn gestorven als gevolg van blootstelling aan vervuiling door fijnstof, dit had voor meer dan de helft voorkomen kunnen worden als er was voldaan aan de nieuwe WHO luchtkwaliteit richtwaarden. Reden genoeg om de aerosolen een plek te geven in het wetenschappelijke negen planetaire grenzen model van het Stockholm Recilience Centre.
Directe en indirecte afkoeling
Behalve een effect op onze gezondheid, spelen aerosolen ook een belangrijke rol in het opwarmen en afkoelen van de aarde. In onze podcast op date met de planeet maakt Herman Russchenberg (professor in de geowetenschappen aan de TU Delft) onderscheid tussen witte en zwarte aerosolen. Witte aerosolen weerkaatsen zonlicht en -warmte als een soort mini spiegels. Zwarte aerosolen daarentegen absorberen juist warmte en houden deze vast in de dampkring. ‘En daarmee zit je in het hart van het klimaatprobleem’, aldus Herman.
Het uitstoten van een teveel aan ultrafijne aerosolen moeten we niet willen omdat het aantoonbaar afdoet aan de menselijke gezondheid. Maar tegelijkertijd hebben deze vieze deeltjes ook een verkoelend effect, want deze deeltjes vormen óók wolken. Hoe meer deeltjes aanwezig zijn in de lucht, hoe meer waterdruppels een wolk heeft, en hoe meer waterdruppels een wolk bevat des te meer zonlicht deze in staat is om te weerkaatsen. Nature maakte een mooie infographic over het proces van directe en indirecte afkoeling door aerosolen.
Zelfhelend vermogen
Natuurlijk is dit geen vrijbrief om door te gaan met luchtvervuilende activiteiten. Dat zou vergelijkbaar zijn met jezelf structureel bezatten omdat je anders hoofdpijn hebt. Maar wat deze tegenstrijdigheid wel mooi weergeeft is de systematische werking van de aarde als geheel en hoe alle negen planetaire grenzen met elkaar verbonden zijn. Er valt veel te leren van het zelfhelend vermogen van onze planeet en wie weet, als we onze kennis daarover kunnen vergroten, geeft het ons de handvatten om de planeet leefbaar te maken voor onszelf.
Wat kunnen we doen?
Maar er is geen tijd om te wachten op wetenschappelijke oplossingen en zoals het er nu uit ziet gaan die de schadelijke effecten van ons gedrag ook nooit helemaal oplossen. Goed dus om zelf ook aan de slag te gaan! En dat helpt écht, want in Europa was de lucht in 2019 aantoonbaar schoner dan in 2018. Hieronder wat tips waarmee jij zelf kunt bijdragen aan een schonere lucht en een goede gezondheid:
- Je uitstoot in het verkeer verminderen is een hele effectieve manier om bij te dragen aan een gezonde lucht. Pak vaker de fiets of de trein in plaats van de auto. Je voorkomt hiermee de uitstoot van ultrafijnstof en werkt tegelijkertijd aan een gezonde conditie! Als je echt wil vliegen, compenseer dan je uitstoot via bijvoorbeeld Treesforall
- Kun je niet zonder je auto en ben je wel benieuwd naar de impact van jouw trouwe vierwieler? Of misschien is de auto aan vervanging toe en wil je een bewuste keuze maken? Op deze Belgische website kun je de ecoscore van voertuigen berekenen.
- Onze invloed is groter dan we denken, letterlijk en figuurlijk. Want naast jouw directe uitstoot veroorzaakt álles dat geproduceerd wordt (ultra)fijnstof . Een duidelijk voorbeeld daarvan zijn de goedkoop geproduceerde kleren uit Azië. Die betekenen dus extra vuile lucht op plekken waar de smog sowieso al zichtbaar als een deken over de stad hangt. Een extra reden dus om kritisch te zijn op wat je koopt en waar je dit doet. Inspirerend is deze nieuwe kledinglijn van Ecoalf, die hun kleding hebben gecoat met een speciale formule die luchtvervuiling en vuil omzet in water, damp en zout.
- Een open haard of een kampvuur is sfeervol en gezellig. Maar wist je dat twee uur hout stoken evenveel (ultra)fijnstof in de lucht brengt als een auto die rijdt van Amsterdam naar Milaan? Dit lazen we op de website van GGD Leefomgeving. Gelukkig worden daar ook meteen tips gegeven voor als je bewuster wilt gaan stoken.
- Planten staan niet alleen mooi in je hippe interieur, ze zuiveren ook de lucht. De NASA maakte een lijst van meest luchtzuiverende planten. In dit artikel staan er alvast 10 op een rij. Want naast een frisse buitenlucht is een goed binnenklimaat minstens zo belangrijk voor onze gezondheid!
Wil je nog beter begrijpen wat aerosolen zijn en waarom het belangrijk is om dat te weten? Dan is dit artikel in de Correspondent een aanrader. En luister natuurlijk ook naar aflevering 2 van onze podcast als je dat nog niet gedaan hebt!