Drie redenen om hoopvol te zijn

Hoop is niet iets gemakkelijk om te hebben, anno 2022. Dagelijks lezen we nieuws over de oorlog in Oekraïne, nog geen 1500 kilometer bij ons vandaan. Maandelijks merken we de gevolgen van klimaatverandering, wanneer er een nieuw weerrecord sneuvelt. En ieder jaar zien we de democratie in steeds meer landen in de wereld achteruit gaan, met vaak vrijheidsbeperking tot gevolg. Vandaag komt daar de publicatie van het nieuwste IPCC-rapport nog overheen, waarin duidelijk wordt dat onze mogelijkheden om de opwarming van de aarde te beperken steeds kleiner worden.

Het zijn geen ontwikkelingen om blij van te worden. Toch is het houden van hoop onze enige keuze.

Optimisme versus hoop

Wanneer we het hebben over hoop, wordt dit vaak door elkaar gebruikt met optimisme – terwijl hoopvolle mensen niet altijd optimistisch hoeven te zijn. Optimisme en hoop zijn dan ook twee verschillende dingen. Waar optimisme het vertrouwen geeft in een goede afloop, is hoop het vertrouwen dat er iets kán gebeuren – wat maakt dat een individu daar tijd en energie in investeert.

Milieuactivist David Orr stelt het scherper: “Hope is a verb with its sleeves rolled up. Hopeful people are actively engaged in defying the odds or changing the odds. Optimism leans back, puts its feet up, and wears a confident look.” Het hebben van hoop is dus een belangrijke basis voor het willen ondernemen van actie.

Drie redenen om hoopvol te zijn

Ondanks dat ik niet heel optimistisch ben over hoe de wereld zich ontwikkelt – ik ga er niet van uit dat het vanzelf goedkomt – ben ik wel heel hoopvol over onze huidige tijd. Er zijn drie redenen die mij die hoop geven.

1. De opwarming van de aarde kan sneller stoppen dan we denken. Het IPCC-rapport van vorig jaar zomer laat zien dat de opwarming van de aarde vrijwel direct stopt wanneer de uitstoot van CO₂-uitstoot stopt. Dat betekent dat als we er in slagen onze CO₂-uitstoot te beperken, we ook – nog steeds – verdere opwarming van de aarde kunnen beperken.
2. De groep mensen die om verandering vraagt, groeit. Jan Rotmans stelt in zijn boek Verandering van Tijdperk dat een maatschappij ‘kantelt’ wanneer een groep van 20% ‘om’ is. Mijn indruk is dat we hard op weg zijn naar die 20%, zeker in Europa. Dat een kleine groep verandering kan realiseren, wordt bevestigd door het beroemde citaat van antropologe Margaret Mead: “Never doubt that a small group of committed citizens can change the world. Indeed, it is the only thing that ever has.”
3. Hoopvolle mensen voelen zich beter. Tot slot laat de medische wetenschap laat zien dat hoopvolle mensen zich structureel beter, energieker en gelukkiger voelen. Die hoop leidt tot actie, en die actie leidt op zijn beurt weer tot meer hoop. Hoop is dus een zichzelf versterkende eigenschap. Ook al gaan ontwikkelingen de andere kant op – hoop houdt mensen actief, betrokken en daarmee ‘mens’.

Hoop is een keuze

Ook ik voel me af en toe hopeloos. Twee weken geleden, bij het inchecken tijdens een teamdag, vraag ik me hardop af of ons werken aan duurzaamheid nog wel zin heeft. Een aantal alarmerende klimaatfeitjes maken dat alle hoop vervlogen lijkt. Ik trek de parallel dat we niet meer op de afgrond afrennen, maar inmiddels over de rand tuimelen zonder dat we het door lijken te hebben. Die hopeloosheid voelt zwaar en verlammend.

Tegelijkertijd besef ik me dat een steeds grotere groep mensen zich iedere dag keihard inzet voor een betere wereld. Van wetenschappers tot activisten en van politici tot CEO’s. Van jongeren tot grootouders en van Europa tot Zuid-Amerika. Ieder van hen doet dat vanuit de overtuiging dat zijn of haar inzet bij kan dragen aan een mooiere en betere wereld – voor henzelf en voor hun kinderen. Die hoop voelt energiek en licht – en inspireert om zelf ook aan de slag te gaan.

Hoop is als het vermogen om licht te zien in de duisternis: het is een keuze. En als we er met elkaar voor kiezen om hoopvol te blijven, wordt er heel veel mogelijk.

Deze column is mede gebaseerd op inzichten uit het wetenschappelijke artikel Hope, Health and the Climate Crisis. Ook Jelmer Mommers lichtte in een artikel voor De Correspondent enkele weken geleden drie ‘hoopvolle ontwikkelingen’ op het gebied van klimaat toe.