We kennen ‘m collectief: de definitie van duurzame ontwikkeling. Een VN-commissie, onder voorzitterschap van de Noorse oud-premier Gro Harlem Brundtland, definieerde duurzame ontwikkeling als “ontwikkeling die tegemoetkomt aan de behoeften van het heden, zonder toekomstige generaties de mogelijkheid te ontnemen in hun behoeften te voorzien.”
Voor zo’n dertig jaar is dit de definitie van duurzame ontwikkeling geweest. De intentie van deze definitie staat nog steeds als een huis. Tegelijkertijd is de definitie echter onvoldoende concreet om goed te sturen op basis van de huidige uitdagingen. We merken aan alle kanten dat we niet-duurzaam bezig zijn, maar spreken toch over “duurzame keuzes” of “duurzame sectoren”.
Noodzaak voor een nieuwe definitie
Met de wetenschap van de afgelopen decennia weten we inmiddels dat de aarde zich al zo’n 10.000 jaar lang in een relatief stabiele staat bevindt. Een staat die ontzettend gunstig is voor menselijke ontwikkeling: het klimaat is stabiel, de temperatuur goed, de seizoenen voorspelbaar. Niet voor niets is die 10.000 jaar geleden het moment dat we uit onze geschiedenisboeken kennen van de eerste ‘jagers en verzamelaars’.
Zo’n 10.000 jaar lang heeft de wereldwijd gemiddelde temperatuur op aarde nauwelijks geschommeld: het maximale verschil was ongeveer een graad. Sinds de start van de industriële evolutie schiet de temperatuur omhoog: inmiddels – anno 2022 – zitten we op een opwarming van ruim 1,1 °C. En dat in een onvoorstelbaar korte periode van iets meer dan 150 jaar.
De mensheid heeft zich kunnen ontwikkelen onder de omstandigheden die op aarde ontstonden. Of we ons kunnen blijven ontwikkelen in een wereld met andere omstandigheden, is nog maar de vraag.
Wereldwijde temperatuurverloop in de afgelopen 100.000 jaar
Bron: Arctic Council (2004) Impacts of a Warming Climate: Arctic Climate Impact Assessment
‘Veilige ruimte’ om ons te ontwikkelen
Deze ‘veilige ruimte’ om ons als mensheid te ontwikkelen – in het Engels de safe operating space for humanity – blijkt niet alleen afhankelijk te zijn van ons klimaat, maar ook van een aantal andere milieu-effecten. Denk aan de mate van biodiversiteit, de ozonlaag, de beschikbaarheid van zoetwater en stikstof- en fosforkringlopen.
Wetenschappers vanuit het Stockholm Resilience Center hebben in totaal negen van deze ‘planetaire grenzen’ geïdentificeerd. Op basis van wetenschappelijke literatuur hebben zij vervolgens bepaald welke effecten er nu al plaatsvinden, en wat een ‘veilige zone’ is om zich voor de mensheid te blijven ontwikkelen. Dit is samengevat in onderstaande figuur, waarbij het groene deel de ‘veilige zone’ is, er in de oranje zone verhoogde risico’s zijn en in de rode zone grote risico’s zijn voor een veilige toekomst voor mensen op aarde.
Planetaire grenzen vanuit het Stockholm Resilience Center (bewerking door De Correspondent)
Terug naar de ‘veilige zone’
Het blijft mijn ultieme zoektocht: hoe draag ik maximaal bij om onze menselijke ontwikkeling op aarde weer terug naar de ‘veilige zone’ te begeleiden? Komen mensen in actie door ongewenste toekomstscenario’s, zoals een dreigende oorlog in Oekraïne waardoor de EU eindelijk zijn Defensiebudget structureel lijkt te verhogen? Of komen mensen in actie door de verleiding in het laten zien wat er kan, zoals het laten zien van goede voorbeelden?
Wat we zeker weten, is dat we met onze huidige manier van leven grote risico’s nemen voor de leefbaarheid van onze planeet. Niet alleen voor toekomstige generaties, ook voor onszelf. En ja, er vindt verandering plaats, maar niet in het tempo dat nodig is om ons weer terug te sturen naar de ‘veilige zone’.
Een nieuwe definitie
In een wereld die steeds meer leeft van data en AI, ben ik ervan overtuigd dat een kwantificeerbare definitie van duurzame ontwikkeling ons kan helpen om de juiste beslissingen te nemen. Daarom een voorstel, waarbij we de negen planetaire grenzen als randvoorwaarden zien:
“Duurzame ontwikkeling is ontwikkeling die plaatsvindt binnen de ecologische grenzen van de planeet.”
Dat deze harde randvoorwaarden voor ontwikkeling mogelijk zijn, zien we binnen Nederland in ieder geval aan de grenzen die worden gesteld aan de stikstofuitstoot. Een te hoge concentratie? Dan geen extra activiteiten die uitstoot veroorzaken. En als dit voor stikstof kan, zou dit ook moetenkunnen voor de uitstoot van CO2, het verlies aan biodiversiteit en de hoeveelheid plastic in ons milieu.
Vanuit Copper8 hebben we er begin dit jaar in ieder geval voor gekozen om de negen planetaire grenzen als nieuwe definitie voor duurzame ontwikkeling te hanteren. Waarbij het werken aan een circulaire economie een van de manieren is om daar invulling aan te geven.
Meer weten over de planetaire grenzen? In de Netflix-documentaire Breaking Boundaries licht Johan Rockström, directeur van het Stockholm Resilience Center, de negen grenzen verder toe.