Wat zegt hij nou? Moeten we stoppen met recyclen!? Dat is toch juist goed als we naar een circulaire economie toe willen? Ja, uiteraard. En nee, toch ook niet. Want in mijn ogen wordt recycling – hergebruik op grondstofniveau – vaak onterecht verheven tot hoogste vorm van circulariteit. De focus kan en moet veel sterker liggen op minder verbruik, hergebruik en circulair ontwerp van producten en materialen. Ik leg graag uit waarom.
Laat ik voorop stellen dat het recyclen van kostbare en schaarse grondstoffen in essentie prima is om ervoor te zorgen dat deze grondstoffen hun waarde behouden. Voor veel producten is dit nu eenmaal de enige optie. Het verdient daarom altijd de voorkeur boven stort of verbranding van grondstoffen, ook wanneer we deze als zogenaamde ‘groene energie’ inzetten. Wat mij echter zorgen baart is de sterke focus op recycling in onze innovatie richting een meer circulaire economie.
Doorgronden van het achterliggende doel
Om dit uit te leggen lijkt het me goed om het doel van een circulaire economie te doorgronden. Een circulaire economie is volgens mij vooral een economisch systeem waarin waardebehoud van grondstoffen centraal staat. Om dit te realiseren zijn er een aantal denkmodellen ontwikkeld: denk aan het ‘10R-model’ van Jacqueline Cramer of de vlinder van de Ellen MacArthur Foundation, waarin de verschillende R-niveaus (Repair, Reuse, Refurbish, Recycle etc) terugkomen (zie afbeelding).
De bijdrage van recycling
Toch hoor ik vooral veel over recycling als het gaat om circulaire prestaties en doelstellingen van overheden en bedrijven. Dat blijkt ook uit een studie van het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL), ‘Circulaire economie in kaart’. Uit hun analyse blijkt dat op de genoemde R-niveaus (in het rapport wordt gesproken over R-strategieën) het merendeel van alle recente innovatieve activiteiten op het vlak van circulaire economie zich richten op recycling.
Waarom recycling maar beperkt bijdraagt aan een circulaire economie
De analyse van PBL laat zien dat van alle innovatieve circulaire activiteiten, die in de afgelopen jaren zijn opgezet, meer dan 70% zich op het R-niveau ‘recycling’ bevindt. We zetten op dit moment dus vooral in op het recyclen van producten naar grondstof om dit opnieuw toe te passen, terwijl dit in de hiërarchie duidelijk niet als ‘meest circulair’ kan worden aangemerkt. Ik denk dat deze ontwikkeling niet positief is, omdat:
- Klassiek ‘recyclen’ voortkomt uit en gebaat is bij een lineaire economie
De recyclingindustrie bestaat al heel lang, en is van oudsher geoptimaliseerd op het ontmantelen en verschroten van producten die lineair ontworpen zijn. Daarmee bedoel ik producten die ofwel niet geschikt zijn voor hergebruik, niet of slecht demontabel zijn en daarmee alleen (een deel van) hun waarde kunnen behouden door recycling. Aangezien de recycle-industrie haar kostbare processen hierop heeft geoptimaliseerd, lijkt deze industrie voor het behoud van haar eigen verdienmodel niet direct gebaat bij initiatieven op een hoger R-niveau.
- We onszelf vaak onterecht ‘rijk’ rekenen
Veel instanties die bezig zijn met circulariteit in hun eigen bedrijfsvoering, noemen zichzelf al vrij snel ‘circulair’. Doorgaans alleen al omdat ze hun afval recyclen, wat ze vaak al jarenlang doen. Dat veel van dit afval in de praktijk wordt ‘gedowncycled’, simpelweg omdat de gerecyclede producten nu eenmaal niet voor hergebruik of recycling zijn ontworpen, wordt graag vergeten. Daarmee zullen veel bedrijven zich, vaak onbewust, als circulair voordoen. Terwijl er in de praktijk weinig nieuws onder zon is. Er worden immers nog steeds lineaire producten (vaak met maagdelijke grondstoffen) ingekocht, ontworpen, geproduceerd en uiteindelijk gerecycled.
Stoppen met recyclen, of cruciale rol in circulaire economie?
Moeten we dan helemaal stoppen met recyclen? Nee, absoluut niet. Er zijn nu eenmaal nog veel producten in omloop die zo zijn ontworpen dat recycling de enige mogelijkheid is. Ook geniet het toepassen van gerecyclede grondstoffen voor nieuwe producten vrijwel altijd de voorkeur boven het gebruik van nieuwe, maagdelijke grondstoffen. Wel denk ik dat de industrie zich achter de oren mag krabben of dat wat circulair genoemd wordt ook daadwerkelijk zo circulair is als het zou kunnen en moeten zijn. Het creëren van een circulaire economie gaat niet zonder anders naar je product(en) te kijken, andere vragen te stellen en je verdienmodellen fundamenteel onder de loep nemen. Dit zal door meer en beter te recyclen niet snel gebeuren.
Ondanks mijn kritiek denk ik dat de recycling-industrie een cruciale rol kan vervullen in het realiseren van een circulaire economie. De kennis van producten, hun samenstelling, grondstoffen en technologie is letterlijk en figuurlijk goud waard als het gaat om circulair ontwerpen van nieuwe producten. Door deze kennis beschikbaar te stellen bij producenten en mee te denken in bijvoorbeeld productontwerp kan onnodige recycling juist voorkomen worden en komen we weer een stapje dichterbij een circulaire economie. Gelukkig zie je steeds meer recyclebedrijven deze kanteling al inzetten.
Stop dus niet meteen met recyclen, maar bedenk wel of je product of materiaal hoogwaardiger kan worden ingezet alvorens je overgaat tot recyclen. Verleg de focus van recycling als doel naar de hogere R-niveaus refuse, rethink en refurbish en ontwerp je producten en processen met dit in je achterhoofd. Pas dan maken we de transitie naar een echt circulaire economie!